Vor der Hake

Jan Arend vor der Hake (1880-1951), rector van het Baarnsch Lyceum, was lange tijd Langevelds morele compas. Uit hun correspondentie een ongepubliceerd fragment dd. 26 oktober 1944.

'Een van de goede dingen is dat de beroerlijkheden van de boze dagen aan de kinderen goeddeels voorbijgaat. Zij horen er wel over, zij spreken er wel over, maar zij beleven ze niet. Trouwens, ik geloof dat er ook nog heel wat volwassenen zijn die de dingen niet waarachtig beleven.'

Karikatuur Vor der Hake door tekenleraar J.W. van Winkoop (1944). Met dank aan Frits Booij.

Bas Levering in Liber Amicorum Willem Koops

Het merkwaardige van het lijvige en overigens zeer goed gedocumenteerde boek van Jaap Bos is dat aan het werk een verwante redeneerfout kleeft als die Langeveld terecht aan Piaget verwijt. Het hele project van Langeveld, de ontwikkeling van een pedagogiek als praktische wetenschap op fenomenologische basis, wordt door Bos als mislukt afgedaan, al was het maar omdat de benadering in de huidige Utrechtse pedagogiek niet meer is terug te vinden en het empirisch-analytisch wetenschapsparadigma ook daar volstrekt dominant geworden is.

Uit: 'De ontwikkelingspsycholoog en de pedagoog, of Hoe de pedagogiek uit de pedagogiek verdween.' Du Choc, De botsing, The clash. Liber Amicorum Willem Koops, Amsterdam, SWP, 2012, p. 146.

Joop Hellendoorn in Kind en Adolescent praktijk

'Eindelijk is hij er dan: een grondige biografie van Martinus J. Langeveld'.

Een uitvoerige en kritische bespreking door Joop Hellendoorn verscheen in Kind en adolescnt praktijk in mei 2012. Enkele citaten

De opbouw van deze biografie is niet erg systematisch en soms zelfs wat impressionistisch; de auteur gaat vaak heen en weer tussen een historische en een thematische lijn, een keuze die de auteur in de eerste hoofdstukken verantwoordt. Bovendien wordt regelmatig diep ingegaan op het werk van leermaasters en collega's die Langeveld hebben beinvloed of waarmee hij debatteerde. Deze zijpaden maken het boek prettig leesbaar en levendig, maar maken het nu en dan lastig de grote lijn vast te houden. Wie feiten wil weten over het leven van Langeveld moet soms lang zoeken. Maar de ontwikkeling van Langeveld als wetrenschapper komt mooi uit de verf.

Opvallend is dat over de laatste 10 jaar van Langevelds werkzame leven weinig wordt vermeld. Zo ontbreekt bijvoorbeeld de feestelijke viereing van zijn 25-jarig jubileum als hoogleraar in 1964. Op deze bijeenkomst werd het woord gevoerd door zes leerlingen van Langeveld die op dat moment aan verschillende universiteiten hoogleraar pedagogiek waren.

Bos heeft met dieze biografie een boeiend boek afgeleverd. Natuurlijk is er wel iets op af te dingen, maar het boek geeft een heldere schets van de wetenschappelijke ontwikkelingen in de pedagogiek en psychologie tusen 1925 en 1975, waarop Langeveld zijn stempel heeft gedrukt.

Rien van IJzendoorn in de Academische Boekengids

Jaap Bos vraagt zich in zijn biografie van Langeveld af hoe het in vredesnaam mogelijk was dat de machtige Langeveld luttele jaren na zijn emeritaat in 1972 moest ervaren dat hij wetenschappelijk gezien volstrekt geen school had gemaakt en zijn invloed zag verdampen. Bijna de helft van zijn 28 promovendi bezetten een leerstoel, vooral in Utrecht maar ook daarbuiten: Lein de Klerk in Leiden, Leon van Gelder in Groningen, Jan de Koning in Amsterdam. Maar van een school van Langeveld met een eigen herkenbaar onderzoeksprogramma was in het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw nog steeds geen sprake.

Link van ABG:: http://abg-app.eu/langeveld-pedagoog-op-oorlogspad/

Nathan Deen

Biograaf van iemand als Langeveld te zijn lijkt me geen eenvoudige positie. Enerzijds vraagt het een grote mate van empathie, anderzijds heb je toch ook een behoorlijke mate van afstand nodig (deze zin van mij lezende valt mij op dat ik hier ongewild een soort definitie van de fenomenologische methode heb opgeschreven). Een echte adept zou dat niet kunnen, dan ligt het gevaar van idolatrie op de loer. Ik vermoed dat Ton Klinkers daarop is afgeknapt. Ik heb hem enkele malen ontmoet, maar wist niet dat hij ooit met een biografie bezig is geweest.

Langeveld was een reus in zijn dagen, die de ontwikkeling van de pedagogiek na Kohnstamm meer dan andere tijdgenoten in dat vak heeft gedomineerd, zeker in Nederland. In zijn nadagen bleek hij toch ook wel een reus op lemen voeten te zijn, en ik vind het een grote verdienste van je boek dat ook die teloorgang van zijn invloed en roem, en de kokervisie, waaruit die voortkwam, een duidelijke plaats heeft gekregen.

[uit een email van Nathan Deen, 20 juni]

Shortlist Boerhaave Biografieprijs

Vandaag gehoord dat Langeveld op de shortlist van de Boerhaave Biografieprijs staat. Bekendmaking is op 24 oktober.
http://www.khmw.nl/actueel/shortlist-boerhaave-biografie-prijs-2012/109

Langeveld in Afrika (2)

Links: Criticis of Univeristies

Rechts: Rob Antonissen aan Langeveld, 22 december 1959





Hoewel Langeveld zich niet uitgesproken kritisch heeft uitgelaten over de Apartheidspolitiek in Zuid- Afrika, had hij wel kritiek op het gebrekkige onderwijsysteem, en daarover rapporteerde hij terug in zijn 'reisbrieven uit Zuid-Afrika' (zie pag. 344 van de biografie). Nog tijdens zijn verblijf in Zuid-Afrika stelde hij een kort memorandum op, waarvan de bespreking tot de nodige 'herrie heeft geleid.

Langeveld in Afrika

Van Lennart Vriens kreeg ik gisteren drie mappen Langeveldiana, waaronder een dossier met stukken die zijn reis uit 1959 naar Zuid-Afrika betreffen. Hierin correspondentie met C.K. Oberholzer, J.G. Garbers, W.H.O Schmidt en anderen, maar ook Langevelds agenda van maart tot juni van dat jaar. Helaas heb ik er voor mijn studie niets meer aan; alle stukken zullen naar het ADNG gaan, waar ze in het Langeveld-archief zullen worden opgeborgen en tzt. worden beschreven.

Bart Engbers, maart 2012

Langeveld en de revival van de fenomenologie
http://hetkind.org/2012/03/24/langeveld-en-de-revival-van-de-fenomenologie/

Henk Kuindersma over Langeveld en religie

http://www.verwonderenenontdekken.nl/site/mc/1/12/5168/200/columns.html

Gerrit Breeuwsma, maart 2012

Bespreking van Gerrit Breeuwsma in De Psycholoog van maart 2012, met toestemming overgenomen.

Lennart Vriens

In het Bulletin van de NVO verscheen deze maand een recensie van de hand van Lennart Vriens, die ik hier met toestemming overneem

Prins Hendriklaan nr. 6

Woning te Bilthoven, waar Langeveld van nov. 1960 tot okt. 1984 heeft gewoond. Volgens omschrijving op de website 'Huizen en bewoners van de Prins Hendriklaan' werd het huis gebouwd in 1912 als herstellingsoord Dennenheim. De onderste foto toont Langeveld in de serre. de interieurfoto dateert van omstreeks 1917. Ansichtkaart, uitgave Brinio, Rotterdam, nr 839/2.

Ivo van Hilvoorde in Tijdschrift voor Biografie, vol. 1, nr. 1 (feb. 2012)

 

Rogier Chorus, 9 feb

Een indrukwekkend staaltje van moderne geschiedschrijving, dat leest als een roman – wanneer je afziet van het wetenschappelijk vertoog dat je natuurlijk ook moest houden om zijn persoon in kaart te brengen. En juist als bij een roman zit het drama er volop in, mét de opgang en de onvermijdelijke neergang van de held van het verhaal.

Ik vond het interessant de vele parallellen te zien met mijn vader [Alphons Chorus, 1909-1998] . Die laatste was wél duidelijk minder internationaal actief, en ook meer verbonden met een zuil, maar beiden waren alpha’s met een gedegen filosofische scholing, die een weerzin hadden tegen becijferde aanpak, en tegen (bijna) alles wat uit Amerika kwam. Langeveld was dan waarschijnlijk nog iets meer gericht op de Duitse wetenschap.

En ook: twee volstrekt autoritaire figuren, die zonder inspraak hun domein beheerden, uitbouwden met instituten, en verdedigden tegen anderswillenden. Zij beiden kwamen tussen de wielen van de ‘jaren zestig’. En beiden waren zij ook zeer snel uit de mode, hoewel Langeveld wat vlugger weg was dan mijn vader.

NBD Biblion

J. Bulens schrijft tbv het Nederlandse bibliotheekwezen de volgende aanbeveling:

[Langeveld] was zeer ambitieus in zijn denken en handelen [...]. Een zich snel ontwikkelende cultuur maakt dat veel gedachten uit het verleden geen rol meer spelen. Dat gebeurde helaas ook met het werk van Langeveld. Een op hoog niveau geschrefven, heldere en boeiende stuidie. De titels van de zeventien hoofdstukken zijn speels en diepzinnig.

Rob de Coole, 6 feb 2012

Een opmerking van Dolph Kohnstamm indachtig dat een blog als dit het gevaar kent dat het voorrnamelijk aardige reacties bevat omdat de kritische lezers doorgaans geen reactie opsturen, bij deze een kritische noot van Rob de Coole, die mij vandaag een lange mail stuurde waarin hij zijn teleurstelling over de biografie onder woorden heeft gebracht.
Omdat De Coole zijn reactie (inderdaad) niet als een bijdrage voor dit blog heeft opgestuurd vat ik zijn voornaamste bezwaren kort samen.
Ten eerste vindt hij dat de 'pedagogische periode' bij Langeveld (ca de jaren 65-72) niet tot zijn recht is geomen en ten tweede keurt hij de toon in het boek af, die hem hier en daar badinerend voorkomt en in het algemeen te negatief is. Ten slotte geeft de biografie naar zijn idee geen waardig historische beeld van de veelzijdigheid van Langeveld.
Lezers van dit blog worden van harte opgeroepen hierop te reageren. Ik ben als schrijver zeer benieuwd naar uw reactie, maar ik kan me voorstllen dat u als lezer ook benieuwd bent naar de reacties van medelezers.

Bart Engbers, 23 januari 2012

Uit een bespreking die me door de schrijver werd toegestuurd:

De biografie van Jaap Bos over de pedagoog  M.J. Langeveld  heeft me zeer geboeid. Het boek is goed en goeddeels toegankelijk geschreven. De  persoon Langeveld is boeiend en spannend. De schrijver weet bovendien de biografie in een breder kader te plaatsen en komen er (in)direct actuele thema’s in de pedagogiek en de wetenschap in het algemeen aan bod.

Langeveld was de man van de “Utrechtse School”. Kenmerk van die school was dat zij allereerst grote steun in het veld van het onderwijs had. De school  hanteerde de fenomenologie als wetenschappelijk filosofische  basis  en  keerde zich tegen de positivistische en reductionistische opvattingen in de sociale wetenschappen. Voor een leek op dit terrein is het een heel vaag verhaal, zeker de teksten van de twee grondleggers van de fenomenologie:  Husserl in zijn “Ideen” en Heidegger in zijn “Sein und Zeit”. De biograaf begrijpt de hopeloosheid van de lezer en probeert via de filosoof Wouters enige duidelijkheid te bieden. De fenomenologie is als het bewerken van de wereld met de blote handen. Hij heeft geen ander apparaat dan het naakte bestaan zelf, waarmee hij de wereld tegemoet treedt, onbevangend,  beschrijvend en onderzoekend, conceptloos gewaarwordend. Dat was ook de blik van Langeveld. Hij trachtte door te dringen tot het naakte bestaan van het kind, met als enig doel: het de kans bieden zichzelf te ontwikkelen. Langeveld heeft dat samengevat in : Zelfbepalende zelfverantwoordelijkheid. Doel was bepalend. Mogen middelen daaraan onderworpen zijn?

Dolph Kohnstamm (2)

Alle waardering die ik voor je boek heb mag mij niet weerhouden je ook op fouten te wijzen als ik die aantref. Hier is er een. Op blz. 184 schrijf je over de in Auschwitz vermoorde Otto Selz: "Zijn werk raakte in vergetelheid." Maar dat is in het geheel niet waar zoals je snel kunt zien als je bij Google scholar Otto Selz intypt. Niet alleen bestaat er aan de universiteit van Mannheim een Otto Selz instituut maar, belangrijker, in tientallen na-oorlogse publicaties is uitvoerig op het belang van zijn werk gewezen. Ook door Nederlanders: Adriaan de Groot, Nico Frijda, Carel van Parreren en Piet van Strien.

Dolph Kohnstamm

Dolph Kohnstamm, 10 jan 2012

Beste Jaap,

Pas nu heb ik de rust gevonden je Langeveld studie echt te lezen. Tot nu toe had ik er alleen wat in gebladerd. Ik ben diep onder de indruk geraakt en vind het een meesterwerk. Naar stijl, compositie en inhoud.  Je hebt van persoon en werken in Langevelds verschillende levensfasen en tijdperken een prachtig overzicht gegeven en daarbij niet geschroomd ook heel pijnlijke zaken evenwichtig te behandelen. Voor de geschiedenis van de Utrechtse school een uitgangspunt voor ieder die daar op voort zou willen gaan. Maar wie zal je hierin willen volgen? Alles wat het verdient daarover te zeggen heb je naar mijn idee immers al gedaan. Het is over en sluiten.

Langevelds streven en handelen heb ik door jou beter leren begrijpen, ook door jouw veelal impliciete karakterschets, op te maken uit tal van beschreven gebeurtenissen. Beter begrijp ik nu waarom ik mij in de laatste jaren in Utrecht zo aan hem en zijn entourage begon te ergeren. Des te dankbaarder ben ik voor de een of twee keer dat ik in later jaren bij hem thuis erg vriendelijk ben ontvangen en wij weer een warm contact hadden. Achteraf zie ik in dat hij eind zestiger jaren teveel slachtoffer was geworden van zijn eigen persoonlijkheidstrekken. [...]

A. Bredenhoff, 3 jan 2012

Ik ben drie jaar student geweest in Luxemburg aan de Internationale Academie in Manternach olv Van Praag. Langeveld is daar een keer op bezoek geweest om college te geven. In 1977 of 1978 (diep verborgen in mijn archief moet ik de exacte datum hebben) hield hij een voordracht voor ongeveer 25 studenten. Van Praag zorgde voor de inleiding en het was duidelijk dat Langeveld een man was om ontzag voor te hebben. Zowel Langeveld als de studenten hadden daarna moeite om met elkaar in gesprek te komen over de geboden stof. Ik had de indruk dat Langeveld het liefst ex cathedra sprak. [...]

Ondanks het feit dat ik uw boek in een week heb uitgelezen (en dat is een pro) miste ik als biografie liefhebber toch de echte inkijk in het prive-leven van Langeveld. Hoe heeft hij als theoretisch pedagoog zijn eigen kinderen opgevoed, hoe was zijn sociale leven buiten de universiteit. Ik krijg bijna de indruk dat in ruil voor de informatie van de beide kinderen er over de meer intieme gezinsverhoudingen een sluier is gelegd. Maar natuurlijk kan ik dat mis hebben.

Reactie Jaap Bos: Ik heb er zelf voor gekozen persoonlijke kant niet al te zeer uit te diepen. Daaraan liggen twee redenen ten grondslag: Ten eerste ben ik er niet al te veel over aan de weet gekomen, maar dat lag zeker niet alleen aan de kinderen. En ten 2e heeft Langeveld zelf zijn priveleven zoveel mogelijk afgeschermd, en ik vond niet dat het aan mij was om dat dan toch een de openbaarheid te brengen; Philiph Roth indachtig wilde ik geen 'betonnen Langeveld' in het leven roepen.