Bart Engbers, 23 januari 2012

Uit een bespreking die me door de schrijver werd toegestuurd:

De biografie van Jaap Bos over de pedagoog  M.J. Langeveld  heeft me zeer geboeid. Het boek is goed en goeddeels toegankelijk geschreven. De  persoon Langeveld is boeiend en spannend. De schrijver weet bovendien de biografie in een breder kader te plaatsen en komen er (in)direct actuele thema’s in de pedagogiek en de wetenschap in het algemeen aan bod.

Langeveld was de man van de “Utrechtse School”. Kenmerk van die school was dat zij allereerst grote steun in het veld van het onderwijs had. De school  hanteerde de fenomenologie als wetenschappelijk filosofische  basis  en  keerde zich tegen de positivistische en reductionistische opvattingen in de sociale wetenschappen. Voor een leek op dit terrein is het een heel vaag verhaal, zeker de teksten van de twee grondleggers van de fenomenologie:  Husserl in zijn “Ideen” en Heidegger in zijn “Sein und Zeit”. De biograaf begrijpt de hopeloosheid van de lezer en probeert via de filosoof Wouters enige duidelijkheid te bieden. De fenomenologie is als het bewerken van de wereld met de blote handen. Hij heeft geen ander apparaat dan het naakte bestaan zelf, waarmee hij de wereld tegemoet treedt, onbevangend,  beschrijvend en onderzoekend, conceptloos gewaarwordend. Dat was ook de blik van Langeveld. Hij trachtte door te dringen tot het naakte bestaan van het kind, met als enig doel: het de kans bieden zichzelf te ontwikkelen. Langeveld heeft dat samengevat in : Zelfbepalende zelfverantwoordelijkheid. Doel was bepalend. Mogen middelen daaraan onderworpen zijn?

Dolph Kohnstamm (2)

Alle waardering die ik voor je boek heb mag mij niet weerhouden je ook op fouten te wijzen als ik die aantref. Hier is er een. Op blz. 184 schrijf je over de in Auschwitz vermoorde Otto Selz: "Zijn werk raakte in vergetelheid." Maar dat is in het geheel niet waar zoals je snel kunt zien als je bij Google scholar Otto Selz intypt. Niet alleen bestaat er aan de universiteit van Mannheim een Otto Selz instituut maar, belangrijker, in tientallen na-oorlogse publicaties is uitvoerig op het belang van zijn werk gewezen. Ook door Nederlanders: Adriaan de Groot, Nico Frijda, Carel van Parreren en Piet van Strien.

Dolph Kohnstamm

Dolph Kohnstamm, 10 jan 2012

Beste Jaap,

Pas nu heb ik de rust gevonden je Langeveld studie echt te lezen. Tot nu toe had ik er alleen wat in gebladerd. Ik ben diep onder de indruk geraakt en vind het een meesterwerk. Naar stijl, compositie en inhoud.  Je hebt van persoon en werken in Langevelds verschillende levensfasen en tijdperken een prachtig overzicht gegeven en daarbij niet geschroomd ook heel pijnlijke zaken evenwichtig te behandelen. Voor de geschiedenis van de Utrechtse school een uitgangspunt voor ieder die daar op voort zou willen gaan. Maar wie zal je hierin willen volgen? Alles wat het verdient daarover te zeggen heb je naar mijn idee immers al gedaan. Het is over en sluiten.

Langevelds streven en handelen heb ik door jou beter leren begrijpen, ook door jouw veelal impliciete karakterschets, op te maken uit tal van beschreven gebeurtenissen. Beter begrijp ik nu waarom ik mij in de laatste jaren in Utrecht zo aan hem en zijn entourage begon te ergeren. Des te dankbaarder ben ik voor de een of twee keer dat ik in later jaren bij hem thuis erg vriendelijk ben ontvangen en wij weer een warm contact hadden. Achteraf zie ik in dat hij eind zestiger jaren teveel slachtoffer was geworden van zijn eigen persoonlijkheidstrekken. [...]

A. Bredenhoff, 3 jan 2012

Ik ben drie jaar student geweest in Luxemburg aan de Internationale Academie in Manternach olv Van Praag. Langeveld is daar een keer op bezoek geweest om college te geven. In 1977 of 1978 (diep verborgen in mijn archief moet ik de exacte datum hebben) hield hij een voordracht voor ongeveer 25 studenten. Van Praag zorgde voor de inleiding en het was duidelijk dat Langeveld een man was om ontzag voor te hebben. Zowel Langeveld als de studenten hadden daarna moeite om met elkaar in gesprek te komen over de geboden stof. Ik had de indruk dat Langeveld het liefst ex cathedra sprak. [...]

Ondanks het feit dat ik uw boek in een week heb uitgelezen (en dat is een pro) miste ik als biografie liefhebber toch de echte inkijk in het prive-leven van Langeveld. Hoe heeft hij als theoretisch pedagoog zijn eigen kinderen opgevoed, hoe was zijn sociale leven buiten de universiteit. Ik krijg bijna de indruk dat in ruil voor de informatie van de beide kinderen er over de meer intieme gezinsverhoudingen een sluier is gelegd. Maar natuurlijk kan ik dat mis hebben.

Reactie Jaap Bos: Ik heb er zelf voor gekozen persoonlijke kant niet al te zeer uit te diepen. Daaraan liggen twee redenen ten grondslag: Ten eerste ben ik er niet al te veel over aan de weet gekomen, maar dat lag zeker niet alleen aan de kinderen. En ten 2e heeft Langeveld zelf zijn priveleven zoveel mogelijk afgeschermd, en ik vond niet dat het aan mij was om dat dan toch een de openbaarheid te brengen; Philiph Roth indachtig wilde ik geen 'betonnen Langeveld' in het leven roepen.