Uit The Columbus

Een verworpen variant van een plaat uit The Columbus. Kinderen, zo merkte Langeveld, zagen de stoel van het jongeren broertje of zusje op de achtergrond voor een trapje aan. [Zie ook de post van 5 september 2017.]

Fotokatern

Welke foto's neem je op in een fotokatern en welke niet? Vandaag hebben we (de uitgever en ik) er anderenhalf uur over gesoebat. Nemen we Langeveld als peutertje, in gesprek met Kohnstamm of liever met zijn gezin? Gesneuveld is de tekening die hier staat afgebeeld, maar wel voor het eerst bijeen de voltallige Utrechtse School, met Buytendijk, Van Lennep, Van den Berg en heel de rest.

Tweede drukproeven

De tweeede drukproeven zijn met flink wat hulp nu ook gereed. De uitgever stuurde me vandaag het register, morgen bespreek ik de fotokaternen, en dan is dit boek eindelijk gereed om gedrukt te worden...

Beknopte theoretische paedagogiek

Eerste pagina van de eerste editie van 'BTP' die in januari 1946 verscheen, nog met de oorspronkelijke openingszin, later vervangen door een tekst die woord voor woord aan Theodor Litt zou zijn ontleend, zoals Bas Levering eens heeft laten zien.

Een Langeveld-wordle

Een wordle van het boek ziet er zo uit - Langeveld staat als een flatgebouw in het land, Kohnstamm, het kind, werk, de pedagogiek en de psychologie waaien in een wolk voorbij.

Wachtlopen in Baarn

Toen ik in September 1939 wacht liep voor de vrijwillige brandwacht op het dak van den Watertoren te Baarn, bereikte mij een alarmtelefoontje: ik was, naar men zei, tot hoofdleraar benoemd in Utrecht. Er kwam die nacht verder geen luchtaanval en zo ging ik dan van de vrijwillige over in de onvrijwillige burgerwacht, te weten een buitengewoon-hoogleraarschap in ‘de pedagogiek’.
[ongepubliceerde autobiografische herinnering van Langeveld, ca. augustus 1980]

Afscheid van de universiteit (2)

De volgende dag was er een druk bezocht afscheidsfeest in Slot Zeist.
Studenten hadden een cabaret voorbereid met scènes uit het leven van
Langeveld, dat vrij naar de Columbus als een ondekkingsreiswerd uitgebeeld,
te beginnen met een ei (dat het biologisch moment moest voorstellen, de
hulpeloosheid van het kind, maar ook veiligheid en geborgenheid). Volgende
scène, Columbus stapt uit zijn ei: exploratie en emancipatie. Enzovoorts.
De voorstelling bleek Langevelds zorgvuldig opgebouwde imago tot in
detail weer te geven: van zijn voorliefde voor poëzie, zijn leraarschap te Baarn
en zijn buitenlandse reizen en het begin van zijn carrière, toen hij ‘buitengewoon
hóóg-leraar [kon] worden voor een buitengewoon láág salaris’, tot
aan zijn afscheid. En al die tijd was Langeveld/Columbus ‘een gewone man
is gebleven.

Afscheid van de universiteit

Als hij in 1972 afscheid neemt van de universiteit krijgt hij van zijn instituut
een comfortabele stoel cadeau, een geste die niet wordt begrepen of niet
wordt aanvaard, want in plaats van achterover te leunen om het werk aan
anderen over te laten, blijft Langeveld vanuit zijn leunstoel in zijn huis in
Bilthoven de wereld professeren, en onderwijl wordt zijn leerstoel aan het
instituut stap voor stap ontmanteld.

Michel Navratil aan Langeveld

16.10.1959

Zeer gewaardeerde collega
Een beetje te laat dank ik u voor het toesturen van uw tijdschrift Situation. Ik had geen tijd om uw artikel op dat moment te lezen en ik wachtte met mijn antwoord tot ik er kennis van had genomen. Nu heb ik het gelezen.
Met uw analyse van de geheime plaats en haar rol, legt u de nadruk op een essentiële drijfkracht van het kinderleven, en ik heb uw uitstekende en exacte beschrijving van de bestaanswijze van het kind in zijn geheime plaats met zeer veel plezier gelezen [...].

Michel Navratil (1908-2001), filosoof. Samen met zijn broer overlevenden van de ramp met de Titanic, waarbij hun vader omkwam, bekend als de zg. ‘Titanic wezen’.

Buytendijk aan Langeveld

Ik heb in deze jaren van arbeid in Utrecht je vriendschap meer gewaardeerd, dan misschien tot uitdrukking kwam....

Diner met de minister

Dichter

Dat Langeveld ook dichterlijke aspriraties heeft gehad, is niet wijd verbreid. Hij schreef bij tijd en wijle poezie, schonk zijn medewerkers bij bijzondere gelegenheiden soms een handgeschreven gedicht en publiceerde uiteindelijk, aan het eind van zijn carriere, twee dichtbundels - een in het Nederlands en een in het Engels. Het onderstaande gedicht vond ik in de nalatenschap, het werd nooit gepubliceerd.

Gebed

In de koepel van de Eeuwigheid
Welft zich de hemel der Oneindigheid. –
De volmaaktheid vliegt er op de wind.
De stille Diepte opent zich in een diepte Stilte.-
En de eindige vogel Mens zweeft hier
Naar hem zijn wieken dragen kunnen.-
Op het bouwland langs de dodenakker
Klinkt zijn lied der Welgezindheid.-
Hier groeit de Goedheid en zijn kind speelt er
Tot zijn tijd voorbij is
Zegen zij zijn deel, zijn werk en zijn nalatenschap
Amen

Langeveld contra Freud

Notitie van Langeveld over persoonsgenese en Freud, ongepubliceerd, ongedateerd

De ontdekking van de erotiek in de puberteit, dus van de erotische wereld van de vriend of de vriendin veronderstelt dus een voorafgegane zelfontdekking en zelfvorming, die in de puberteit opnieuw plaatsvindt. De verhouding tot de ouders mag dus niet als primair sexueel geduid worden. Juist het loskomen van de moederbinding maakt de ontmoeting met de ander, als degene met wie ik niet geïdentificeerd ben mogelijk.
Als een ego zich gevormd heeft, dan bestaat er pas de mogelijkheid tot zich vereenzelvigen met. Het kind, dat zich nog hulpeloos en machteloos voelt kan dan ‘zeggen’: ‘ Ik wil zijn zoals vader’, maar het kan ook zeggen: ‘Ik wil niet zijn zoals de vader, maar als de melkboer’. Het kind wordt voortdurend betrokken in het levensplan van anderen den betrekt anderen in zijn levensplan. Het voorbeeld, conform hetwelk het kind zich vormt, speelt daarbij een grote rol. Het komt er dus op neer, dat we een onderscheid willen maken tussen het distantieloze geïdentificeerd-zijn (waardoor de kennis van goed en kwaad, de echte morele vorming niet mogelijk is) en het zich identificeren met. Of daartoe een objectbezetting prijsgegeven moet worden is zeer de vraag. Op deze wijze kan ook de volwassen mens zich identificeren met zijn rol-in-de-wereld, en met zijn beroep, groep, natie en daarmee een stuk van zijn Persoon-zijn prijsgeven.
We zullen echter zien dat de Persoongenese bestaat uit de ontdekking van het echte zelf, dat door desidentificatie = individuatie gestalte aanneemt.
De mens aan zichzelf overgelaten wordt geen ‘mens’. Freud beschouwt identificatie min of meer als een natuurgebeuren. Doch de voorwaarde tot mens-wording is de aanvaarding door de ouders. Dan is pas een relatie van wederkerigheid, eine Beziehung, mogelijk, zodat het kind niet ‘ in de kou’ gelaten wordt.

Theodor Litt

Litt aan Langeveld

Bonn, 11.2.1944
Sehr verehrter Herr kollege!
Haben Sie herzlichen Dank für Ihre freundlichen Zeilen. Zeichen geistiger Gemeinsamkeit tun dann besonders wohl, wenn man sich zunehmend von der Gefahr innere Ermüdung und Vereinsamung bedroht fühlt. Ich kann nicht leugnen, dass das bei mir der Fall ist. Begründung erübrigt sich.
Ich teile Ihre Hoffnung, dass es fruher oder spater einmal zu einer persönlichen Begegnung kommen wird, und erwidere Ihre freundlichen Grüsse aufs herzlichste. Die Grüsse gelten auch unserem gemeinsamen Freund.
Ihr ganz ergebener
Th Litt

Zo ontstond in februari 1944, midden in de oorlog, het eerste contact met de Duitse
pedagoog Theodor Litt, toen geen mens dacht aan interessante samenwerkingsverbanden,
laat staan met Duitsers, behalve Langeveld.

Benoeming

Zijn benoeming stond daags erop in de krant – temidden van alarmerende
artikelen het nakende einde van Polen als staat. Hij was op de valreep van
de oorlog hoogleraar geworden.

Van Lennep aan Langeveld, ter gelegenheid van de promotie van Edith Vermeer

Ongedateerd, ca. 1955

Amice
Ik zou geen bezwaar hebben tegen cum laude aan mevr. Vermeer.
Ik vind het een rijp stuk werk, waarbij vooral opvat dat zij de citaten zo zinvol heeft gebruikt., wat bij dissertaties niet altijd het geval is. Eindelijk bovendien weer eens iemand die zelf begrijpt wat ze zegt.
Van Lennep