Johan van Hulst (2)

Gisteren was  ik bezoek bij Johan van Hulst, die me na het lezen van mijn biografie had uitgenodigd om een keer een uurtje over Langeveld te praten. Hij zei: 'Je zegt dat Langeveld de grootste pedagoog van Nederland wilde worden. Dat klopt niet. Hij wilde de grootste pedagoog van de wereld worden.'

Radio-uitzending, 14 december

Jaap Bos in gesprek met Jeroen Dirks over zijn biografie, voor radio Hoe?Zo!, van NTR, woensdag 14 december 2011, 20.00-21.00 uur.
Klik op de link voor een herhaling van de uitzending

http://www.wetenschap24.nl/programmas/hoezo-radio/Uitzendingen/2011/December/14-12-2011-Ieder-kind-is-uniek.html

Langeveld over zijn jeugd

Langeveld vertelt over zijn studententijd in Amsterdam

Youtubef-ilmpje (6 minuten)
Interviewer is A.K. de Vries.

Bert Brilleman, 12 december

Een magistraal werk, vlot leesbaar vol interessante details, evenwichtig in historisch en systematisch opzicht. Al lezende schoten mij enkele details in de herinnering, zoals de opmerking van de heer van Veen , die de schrifturen van Langeveld en Theodor Litt in een informeel gesprek bestempelde als werk aan de "hoge rekstok" .

Vittorio Busato

Ik lees biografie over M.J. Langeveld van Jaap Bos, wel heel errug veel 'misschien', 'lijkt het', 'vermoed/denk ik', 'weet niet'. [Tweet, 3 november 2011]

Friesch dagblad, 28 nov 2011

Daan Thoomes

Uit een artikel van Daan Thoomes over de doorbraakpedagogiek van Langeveld, verschenen in het onlinetijdschrift In de Waagschaal:

De studie van Jaap Bos is zondermeer indrukwekkend en zal zeker aanleiding geven tot uiteenlopende reacties. Als oud-student van Langeveld herken ik veel, maar deel ik lang niet alle interpretaties. [...] [Het boek vult een] leemte maar is geen adorerend boek geworden. Jaap Bos wilde met zijn biografische studie in de eerste plaats recht doen aan de geschiedenis van de faculteit (de Utrechtse School) en niet zozeer  aan de persoon Langeveld. Er is sprake van een ‘Umwertung’: de hoogleraar die eertijds alom werd bewonderd omdat hij zo inspirerend schreef, wordt nu getypeerd als iemand die voornamelijk bewogen werd door het verlangen om de grootste pedagoog van Nederland te worden.

lijk naar de hele bespreking: http://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=web&cd=20&ved=0CHUQFjAJOAo&url=http%3A%2F%2Figitur-archive.library.uu.nl%2Ffss%2F2012-0704-200622%2FOpnieuw%2520aandacht%2520voor%2520de%2520doorbraakpedagogiek%2520van%2520M.J.%2520Langeveld.doc&ei=8tcHUN28KYnB0QXt4dzgBA&usg=AFQjCNFdCrFFdpT13QywiaYCK09FtmkquA

Johan van Hulst

Gisteren schreef Johan van Hulst mij een lange en zeer hartelijke brief over Langeveld, die hij vanaf de oorlog heeft gekend. Bij zijn brief ingesloten trof ik de herdenkingsrede die Van Hulst in 1990 aan het KNAW uitsprak bij het overlijden van Langeveld. Die rede eindigt aldus:

'Ook nu de fenomenologische pedagogiek over haar hoogtepunt heen is, zal ieder die de opvoedingswetenschap bestudeert, slechts tot eigen schande de werken van Langeveld ongelezen kunnen laten, omdat hij ons in al zijn geschriften ervoor gewaarschuwd heeft, dat wij op een dwaalspoor zijn, als wij menen dat wij uit onze levens- en wereldbeschouwing alles over het kind te weten, zonder het kind te kennen.'  

Volkskrant

Het P.I. geschilderd door Max van Haassen

Deze afbeelding werd mij vandaag toegestuurd door Henk Westerop,waarvoor dank!

Trouw

Ludwien Meeuwesen

Je hebt een schrijfstijl die er voor zorgt dat de lezer helemaal het boek in wordt gezogen en blijft lezen. Het was een feest om al die ontwikkelingen en verwikkelingen in die lange tijd rond Langeveld al lezend te volgen. Ik kende de man eigenlijk niet, nu wel, zijn werk in ieder geval.

Korte bespreking in Universiteitsblad

klik op de link om de pagina te openen

http://www.dub.uu.nl/content/langeveld-de-tragiek-van-een-befaamd-hoogleraar

Theo Oudkerk Pool

Een eerlijk boek, die biografie. Prachtige citaten met betrekking tot de hoofdpersoon. Mijn herinnering aan Langeveld wordt bevestigd.

Uitreiking eerste exemplaar

Uitreiking van het eerste exemplaar aan prof. Bert van der Zwaan, rector van de Universiteit Utrecht.

Biografie verschenen

Promotiefilmpje

Op 26 oktober verschijnt M.J. Langeveld. Pedagoog aan de hand van het kind. In dit filmpje geven Bas Levering en Micha de Winter kort commentaar.

Langeveld aan Pos, 13 januari 1941

Niet vriendelijk van jou of den drukker is het Ariëns Kappers voor slechts een hersenatoom uit te maken! Ik eer de persoon zeer, maar zijn philosophie bezorgt mij net nog geen hoofdpijn, omdat ik het boek daarvoor te tijdig sluit.
Plessner heeft hier enige dagen gelogeerd, hetgeen uitermate aangenaam was. Waarom nog steeds te Utrecht geen benoeming plaatsheeft, is mij een raadsel, de activiteit van onze tijdgenoten in aanmerking nemende. Na Tenhaeff’s dood is nu de kring van academische historici zo zoetjes aan uitgestorven. Van Schelven wordt een soort Robinson Crusoe; evenwel valt te betwijfelen of hij zijn papegaai vindt. Hij zelf heeft – evenals wijlen Robinson – wel heimwee naar het goede Nederland. – Maak het goed! Hart. Groeten
Je Langeveld

Bijl aan Langeveld, 25 februari 1976

Beste Langeveld
[...] Toen je je Beknopte theoretische paedagogiek schreef was je veel meer jezelf dan toen je de Capita schreef. In dat laatste werk zijn er veel meer aansluitingen aan het denken van je fenomenologische vrienden F.J.J. B[uytendijk], v. Lennep en veel Duitsers, bovendien is je opleiding als linguïst behoorlijk merkbaar.
In Capita staan nauwelijks zinnen waar ik het niet mee eens ben, maar de betogen en betoogjes lopen teveel hun eigen weg en niet zelden zijpaden op.

Tekening van Langeveld, kunstenaaar en jaar onbekend. Uit het archief van het Utrechts Universiteitsblad.

In gesprek met Laurens ten Cate

In de jaren zestig werd Langeveld geinterviewd voor de televisie door Laurens ten Cate. Dit zijn de laatste beelden uit dat interview dat ruim een half uur duurde. Ten Cate leest een fragment voor uit het werk van Langeveld.

Uit The Columbus

Een verworpen variant van een plaat uit The Columbus. Kinderen, zo merkte Langeveld, zagen de stoel van het jongeren broertje of zusje op de achtergrond voor een trapje aan. [Zie ook de post van 5 september 2017.]

Fotokatern

Welke foto's neem je op in een fotokatern en welke niet? Vandaag hebben we (de uitgever en ik) er anderenhalf uur over gesoebat. Nemen we Langeveld als peutertje, in gesprek met Kohnstamm of liever met zijn gezin? Gesneuveld is de tekening die hier staat afgebeeld, maar wel voor het eerst bijeen de voltallige Utrechtse School, met Buytendijk, Van Lennep, Van den Berg en heel de rest.

Tweede drukproeven

De tweeede drukproeven zijn met flink wat hulp nu ook gereed. De uitgever stuurde me vandaag het register, morgen bespreek ik de fotokaternen, en dan is dit boek eindelijk gereed om gedrukt te worden...

Beknopte theoretische paedagogiek

Eerste pagina van de eerste editie van 'BTP' die in januari 1946 verscheen, nog met de oorspronkelijke openingszin, later vervangen door een tekst die woord voor woord aan Theodor Litt zou zijn ontleend, zoals Bas Levering eens heeft laten zien.

Een Langeveld-wordle

Een wordle van het boek ziet er zo uit - Langeveld staat als een flatgebouw in het land, Kohnstamm, het kind, werk, de pedagogiek en de psychologie waaien in een wolk voorbij.

Wachtlopen in Baarn

Toen ik in September 1939 wacht liep voor de vrijwillige brandwacht op het dak van den Watertoren te Baarn, bereikte mij een alarmtelefoontje: ik was, naar men zei, tot hoofdleraar benoemd in Utrecht. Er kwam die nacht verder geen luchtaanval en zo ging ik dan van de vrijwillige over in de onvrijwillige burgerwacht, te weten een buitengewoon-hoogleraarschap in ‘de pedagogiek’.
[ongepubliceerde autobiografische herinnering van Langeveld, ca. augustus 1980]

Afscheid van de universiteit (2)

De volgende dag was er een druk bezocht afscheidsfeest in Slot Zeist.
Studenten hadden een cabaret voorbereid met scènes uit het leven van
Langeveld, dat vrij naar de Columbus als een ondekkingsreiswerd uitgebeeld,
te beginnen met een ei (dat het biologisch moment moest voorstellen, de
hulpeloosheid van het kind, maar ook veiligheid en geborgenheid). Volgende
scène, Columbus stapt uit zijn ei: exploratie en emancipatie. Enzovoorts.
De voorstelling bleek Langevelds zorgvuldig opgebouwde imago tot in
detail weer te geven: van zijn voorliefde voor poëzie, zijn leraarschap te Baarn
en zijn buitenlandse reizen en het begin van zijn carrière, toen hij ‘buitengewoon
hóóg-leraar [kon] worden voor een buitengewoon láág salaris’, tot
aan zijn afscheid. En al die tijd was Langeveld/Columbus ‘een gewone man
is gebleven.

Afscheid van de universiteit

Als hij in 1972 afscheid neemt van de universiteit krijgt hij van zijn instituut
een comfortabele stoel cadeau, een geste die niet wordt begrepen of niet
wordt aanvaard, want in plaats van achterover te leunen om het werk aan
anderen over te laten, blijft Langeveld vanuit zijn leunstoel in zijn huis in
Bilthoven de wereld professeren, en onderwijl wordt zijn leerstoel aan het
instituut stap voor stap ontmanteld.

Michel Navratil aan Langeveld

16.10.1959

Zeer gewaardeerde collega
Een beetje te laat dank ik u voor het toesturen van uw tijdschrift Situation. Ik had geen tijd om uw artikel op dat moment te lezen en ik wachtte met mijn antwoord tot ik er kennis van had genomen. Nu heb ik het gelezen.
Met uw analyse van de geheime plaats en haar rol, legt u de nadruk op een essentiële drijfkracht van het kinderleven, en ik heb uw uitstekende en exacte beschrijving van de bestaanswijze van het kind in zijn geheime plaats met zeer veel plezier gelezen [...].

Michel Navratil (1908-2001), filosoof. Samen met zijn broer overlevenden van de ramp met de Titanic, waarbij hun vader omkwam, bekend als de zg. ‘Titanic wezen’.

Buytendijk aan Langeveld

Ik heb in deze jaren van arbeid in Utrecht je vriendschap meer gewaardeerd, dan misschien tot uitdrukking kwam....

Diner met de minister

Dichter

Dat Langeveld ook dichterlijke aspriraties heeft gehad, is niet wijd verbreid. Hij schreef bij tijd en wijle poezie, schonk zijn medewerkers bij bijzondere gelegenheiden soms een handgeschreven gedicht en publiceerde uiteindelijk, aan het eind van zijn carriere, twee dichtbundels - een in het Nederlands en een in het Engels. Het onderstaande gedicht vond ik in de nalatenschap, het werd nooit gepubliceerd.

Gebed

In de koepel van de Eeuwigheid
Welft zich de hemel der Oneindigheid. –
De volmaaktheid vliegt er op de wind.
De stille Diepte opent zich in een diepte Stilte.-
En de eindige vogel Mens zweeft hier
Naar hem zijn wieken dragen kunnen.-
Op het bouwland langs de dodenakker
Klinkt zijn lied der Welgezindheid.-
Hier groeit de Goedheid en zijn kind speelt er
Tot zijn tijd voorbij is
Zegen zij zijn deel, zijn werk en zijn nalatenschap
Amen

Langeveld contra Freud

Notitie van Langeveld over persoonsgenese en Freud, ongepubliceerd, ongedateerd

De ontdekking van de erotiek in de puberteit, dus van de erotische wereld van de vriend of de vriendin veronderstelt dus een voorafgegane zelfontdekking en zelfvorming, die in de puberteit opnieuw plaatsvindt. De verhouding tot de ouders mag dus niet als primair sexueel geduid worden. Juist het loskomen van de moederbinding maakt de ontmoeting met de ander, als degene met wie ik niet geïdentificeerd ben mogelijk.
Als een ego zich gevormd heeft, dan bestaat er pas de mogelijkheid tot zich vereenzelvigen met. Het kind, dat zich nog hulpeloos en machteloos voelt kan dan ‘zeggen’: ‘ Ik wil zijn zoals vader’, maar het kan ook zeggen: ‘Ik wil niet zijn zoals de vader, maar als de melkboer’. Het kind wordt voortdurend betrokken in het levensplan van anderen den betrekt anderen in zijn levensplan. Het voorbeeld, conform hetwelk het kind zich vormt, speelt daarbij een grote rol. Het komt er dus op neer, dat we een onderscheid willen maken tussen het distantieloze geïdentificeerd-zijn (waardoor de kennis van goed en kwaad, de echte morele vorming niet mogelijk is) en het zich identificeren met. Of daartoe een objectbezetting prijsgegeven moet worden is zeer de vraag. Op deze wijze kan ook de volwassen mens zich identificeren met zijn rol-in-de-wereld, en met zijn beroep, groep, natie en daarmee een stuk van zijn Persoon-zijn prijsgeven.
We zullen echter zien dat de Persoongenese bestaat uit de ontdekking van het echte zelf, dat door desidentificatie = individuatie gestalte aanneemt.
De mens aan zichzelf overgelaten wordt geen ‘mens’. Freud beschouwt identificatie min of meer als een natuurgebeuren. Doch de voorwaarde tot mens-wording is de aanvaarding door de ouders. Dan is pas een relatie van wederkerigheid, eine Beziehung, mogelijk, zodat het kind niet ‘ in de kou’ gelaten wordt.

Theodor Litt

Litt aan Langeveld

Bonn, 11.2.1944
Sehr verehrter Herr kollege!
Haben Sie herzlichen Dank für Ihre freundlichen Zeilen. Zeichen geistiger Gemeinsamkeit tun dann besonders wohl, wenn man sich zunehmend von der Gefahr innere Ermüdung und Vereinsamung bedroht fühlt. Ich kann nicht leugnen, dass das bei mir der Fall ist. Begründung erübrigt sich.
Ich teile Ihre Hoffnung, dass es fruher oder spater einmal zu einer persönlichen Begegnung kommen wird, und erwidere Ihre freundlichen Grüsse aufs herzlichste. Die Grüsse gelten auch unserem gemeinsamen Freund.
Ihr ganz ergebener
Th Litt

Zo ontstond in februari 1944, midden in de oorlog, het eerste contact met de Duitse
pedagoog Theodor Litt, toen geen mens dacht aan interessante samenwerkingsverbanden,
laat staan met Duitsers, behalve Langeveld.

Benoeming

Zijn benoeming stond daags erop in de krant – temidden van alarmerende
artikelen het nakende einde van Polen als staat. Hij was op de valreep van
de oorlog hoogleraar geworden.

Van Lennep aan Langeveld, ter gelegenheid van de promotie van Edith Vermeer

Ongedateerd, ca. 1955

Amice
Ik zou geen bezwaar hebben tegen cum laude aan mevr. Vermeer.
Ik vind het een rijp stuk werk, waarbij vooral opvat dat zij de citaten zo zinvol heeft gebruikt., wat bij dissertaties niet altijd het geval is. Eindelijk bovendien weer eens iemand die zelf begrijpt wat ze zegt.
Van Lennep

Langeveld in Japan

Mr. Sicco Langeveld stuurde mij vandaag een brief door die hij onlangs ontving van Shuji Wada, van wiens hand 'In dialoog met de pedagogiek van Langeveld: Reacties op de "antropologie van het kind"' in februari van dit jaar verscheen.

Wada schrijft: '[Het] gedenkschrift [is] samengesteld ter gelegenheid van de 20-jarige herdenking van het overlijden van de Nederlandse pedagoog Martinus Jan Langeveld (1905-1989). Het is de vrucht van de samenwerking van in totaal negentien Japanse onderzoekers die allen, direct dan wel indirect, academisch beinvloed zijn door Langevelds methoden. [...]
Het idee voor deze publicatie kwam oorspronkelijk in mij op toen ik een brief ontving van een onderzoeker aan de Universiteit van Utrecht die, daar hij aan een boek over Langeveld werkte, mij verzocht om details aangaande de relatie van Langeveld met Japan. Bij het lezen van deze brief besefte ik dat wij eigenlijk een Gedenkschrift aan Langeveld zouden moeten wijden, en dat daarvoor bovendien nu, twintig jaar na zijn overlijden in 1989, het juiste tijdstip was.'

De Egyptenaren bijvoorbeeld

De Egyptenaren bijvoorbeeld: harde werkers, goedbedoelend en beslist geen halve primitievelingen, maar god-nog-an-toe, in wat voor een hopeloze situatie bevinden
zij zich! ‘Niets loopt, niets werkt, niemand noteert afspraken, iedereen verandert van plan zonder het aan de andere partij mee te delen, de improductiviteit is dientengevolge enorm.’
Ja, ben je geneigd te denken, zo ziet een cultuurschok eruit. (M.J.Langeveld. Pedagoog aan de hand van het kind, pag. 342)
Foto: Langeveld in Egypte, 1962.

Coverfoto

Deze foto wordt op de cover gebruikt - Langeveld met een boek, midden jaren veertig.

The Facts of Life

Aanvankelijk dacht ik dat deze plaat uit een vroege versie van de Columbus afkomstig was, maar S.V. Langeveld schrijft mij: 'Helemaal niet uit de Columbus test! Uitgeknipt uit de Saturday Evening Post, van de toen beroemde Amerikaanse tekenaar Norman Rockwell. Afkomstig uit mijn ouderlijk huis.'

Het Schilderijenboek

Beste Jaap,

Vorige week kocht ik Het schilderijenboek, een inschuifprentenboek van El Pintor (groepsnaam voor auteurs en tekenaars), Toy-land series, 1941. Daarbij zat een folder met aanbevelingsbrieven en een ervan, je raadt het al, was van Langeveld.

Hierbij de tekst (zie bijlage). Hopelijk nog op tijd voor je boek, anders toch iets voor je gegevens over Langeveld.

Met vriendelijke groeten,

Frits Booy
oud-docent en -archivaris van
Het Baarnsch Lyceum

Langeveld aan Waterink

Utrecht, 10.6.1961
Zeer geachte heer Waterink
Om geen onzekerheid te laten over het feit, dat ik niet even onmiddellijk op uw brieven pleeg te reageren als u op de mijne, wilde ik u laten weten, dat deze slechts ligt in twee zaken: 1e in het feit, dat ik niet zoveel belang hecht aan het hele geval en – voor zover ik er belang aan hecht: een wezenlijk ander dan u, 2e ik heb tot nog toe van u geen enkele zegsman genoemd gekregen.
Nu bevat uw brief bovendien een soort aanbod dat door mij aangeboden moet worden tot opheldering…in tegenwoordigheid van getuigen.
Het schijnt u te ontgaan, fat in een dergelijke suggestie iets beledigends ligt.
Maar die brief bevat bovendien een bedekt dreigement aan mijn adres. Hoe zou u op zoiets reageren? Ik zeer eenvoudig met:
Hoogachtend

Als de mensen dood zijn, zijn er dan nog jaren?

Net als bijna iedere ontwikkelingspsycholoog hield ook Langeveld in een schriftje bij wat zijn kinderen zeiden of deden. Hier stelt zijn oudste zoon een diep filisofische vraag.

Fietsen in de oorlog

Dit detail heeft geen plaats in het boek gekregen. Langeveld die tijdens de oorlog erin slaagt om zijn fiets te behouden omdat hij het rijwiel dringend nodig had voor al zijn belangrijke functies her en der. De vrijwaring isgetekend door Jan van Dam.

Langeveld en De Baas

Langeveld over de rector van het Baarnsch Lyceum, de streng-vriendelijke J.A. vor der Hake, die op school 'De Baas' werd genoemd.

Drukproeven

De zetter zal er niet blij mee zijn...:)

Omslagontwerp

Inmiddels is er een omslag ontworpen. Van de drie onwerpen die ik mocht beoordelen koos ik de meest klassieke, die volgens mij het beste bij deze biografie past. Dit omslag is het niet geworden, hoewel het me in eerste instantie het meeste aansprak.

Een biografie in wording

Dit blog zal gaan over biografie van M.J. Langeveld. Langeveld (1905-1989) was een bekende Utrechtse pedagoog, maar toch zijn er nog maar weinig mensen die weten waar hij voor stond.
'M.J.Langeveld. Pedagoog aan de hand van het kind' is de eerste biografie waarin zijn leven en werk wordt uitgediept. Het boek zal op 26 oktober 2011 bij uitgeverij Boom verschijnen. In dit blog doe ik verslag van alles wat zich rond de publicatie vandat boek voordoet.
Ook verhalen, herinneringen en brieven die het boek niet gehaald hebben krijgen op deze blog een plekje, evenals reacties van lezers en critici.